Wanneer zich op een bouwplaats situaties voordoen die niet aan de veiligheidseisen voldoen, of wanneer blijkt dat de benodigde vergunningen voor de werkzaamheden ontbreken, kan het bevoegd gezag de werkzaamheden direct stopzetten middels het opleggen van een last onder bestuursdwang. Dit wordt doorgaans als een ‘bouwstop’ aangeduid.

De bouwstop was als afzonderlijk instrument opgenomen in artikel 5.17 van de Wet algemene bepalingen omgevingsrecht (hierna: Wabo). De lijn in de rechtspraak onder de Wabo was dat bij een bouwstop geen legaliseringsonderzoek was vereist (zie bijvoorbeeld ABRvS 25 september 2024, ECLI:NL:RVS:2024:3826). Met de inwerkingtreding van de Omgevingswet op 1 januari 2024 is de Wabo komen te vervallen. De vraag die centraal stond in de uitspraak van 16 oktober 2024 van de voorzieningenrechter van de rechtbank Midden-Nederland, was of een legaliseringsonderzoek ook onder de Omgevingswet niet uitgevoerd hoeft te worden bij een bouwstop (ECLI:NL:RBMNE:2024:5927). Oftewel: moet de jurisprudentielijn die onder de Wabo van kracht was, worden voortgezet of verlaten?

Juridisch relevante feiten en omstandigheden

Het college van burgemeester en wethouders van de gemeente De Ronde Venen heeft besloten om een bouwstop met een daaraan verbonden last onder dwangsom op te leggen aan verzoekster. Het doel hiervan was om de illegale bouwwerkzaamheden met onmiddellijke ingang te laten stoppen en ervoor te zorgen dat deze niet hervat zouden worden. De voorzieningenrechter beoordeelt de beslissing op bezwaar waarmee de bouwstop en de last onder dwangsom zijn gehandhaafd. De verzoekster heeft daartegen beroep ingesteld en heeft de voorzieningenrechter gevraagd om een voorlopige voorziening te treffen met het oog op het wind- en waterdicht maken van het bouwwerk voor de winter.

Overwegingen van de voorzieningenrechter

De voorzieningenrechter overweegt dat een bouwstop een bijzondere vorm van een last onder bestuursdwang is die inhoudt dat een illegale bouwactiviteit direct moet worden beëindigd en dat, als daaraan geen gevolg wordt gegeven, het bevoegd gezag de activiteit zal beëindigen. In tegenstelling tot de Wabo, is de bouwstop in de Omgevingswet niet als zodanig geregeld. Als grondslag wordt artikel 18.1 van de Omgevingswet gehanteerd, in samenhang met artikel 125 van de Gemeentewet, aangezien het college in dit geval het bevoegd gezag is.

Naar het oordeel van de voorzieningenrechter moet de jurisprudentielijn dat een legaliseringsonderzoek niet vereist is bij een bouwstop, worden voortgezet onder de Omgevingswet. Een bouwstop is een ordemaatregel, waarbij slechts een beperkte belangenafweging aan de orde is. Gelet op de aard van de bouwstop werd het college niet geacht om onderzoek te doen naar de mogelijkheid om de overtreding te legaliseren.

Van Wabo naar Omgevingswet

Sinds de inwerkingtreding van de Omgevingswet zijn verschillende uitspraken verschenen waarin een jurisprudentielijn onder de Wabo is voortgezet onder de Omgevingswet. Een voorbeeld hiervan is de uitspraak van 4 juni 2024 van de rechtbank Gelderland, waarin de voorzieningenrechter de standaardoverweging over de beginselplicht tot handhaving, die werd gebruikt in zaken over de Wabo, opnam in een uitspraak over de handhaving van een overtreding van het omgevingsplan (ECLI:NL:RBGEL:2024:3458). De onderhavige uitspraak van de voorzieningenrechter van de rechtbank Midden-Nederland geeft dus aan dat nu weer een jurisprudentielijn van onder de Wabo wordt voortgezet onder de Omgevingswet.

Conclusie

Deze uitspraak is belangrijk voor de handhavingspraktijk, omdat duidelijk wordt gemaakt dat bij een bouwstop onder de Omgevingswet de jurisprudentielijn onder de Wabo wordt voortgezet. Er is dus geen vereiste voor het bevoegd gezag om een legaliseringsonderzoek uit te voeren. Deze uitspraak volgt op eerdere uitspraken waarin is geoordeeld dat jurisprudentielijnen onder de Wabo voortgezet moeten worden ten aanzien van situaties die onder de Omgevingswet vallen.