Op 1 maart 2025 treedt de Wet gegevensverwerking door samenwerkingsverbanden (hierna: WGS) officieel in werking. Na jaren van voorbereiding, politieke discussies en wijzigingen in het wetsvoorstel is het nu tijd voor de praktijk. In een eerdere blog bespraken we al de aanleiding en het doel van de wet. Nu het zover is, kijken we naar wat dit concreet betekent voor samenwerkingsverbanden en hoe deze wet de aanpak van fraude en georganiseerde criminaliteit gaat versterken.

Een terugblik: waarom was de WGS nodig?

De WGS is ingevoerd om een belangrijk probleem aan te pakken: het gebrek aan een duidelijke juridische basis voor het delen en verwerken van gegevens binnen samenwerkingsverbanden. Overheidsinstanties en private partijen werken al langer samen om criminaliteit en fraude te bestrijden, maar liepen tegen obstakels aan, zoals:

• Beperkte mogelijkheden om informatie te delen: bestaande wetgeving bood geen grondslag om gegevens direct met een samenwerkingsverband als geheel te delen;
• Strenge geheimhoudingsregels: iedere deelnemer moest verkregen informatie individueel vertrouwelijk behandelen, wat gezamenlijke verwerking bemoeilijkte;
• Onduidelijkheid over de rol van private partijen: banken en andere private organisaties konden moeilijker deelnemen aan samenwerkingsverbanden; en
• Onvoldoende basis voor verdere gegevensverwerking: zelfs wanneer informatie werd gedeeld, was er geen duidelijke grondslag om de resultaten van die verwerking terug te koppelen aan deelnemers en derden.

De WGS lost deze knelpunten op door een wettelijke grondslag te bieden voor gegevensuitwisseling binnen samenwerkingsverbanden. Hierdoor kunnen instanties effectiever en sneller handelen, zonder telkens tegen juridische belemmeringen aan te lopen.

Wat verandert per 1 maart 2025?

Met de inwerkingtreding van de WGS krijgen samenwerkingsverbanden zoals de Regionale Informatie- en Expertisecentra (RIEC’s), de Infobox Crimineel en Onverklaarbaar Vermogen (iCOV), het Financieel Expertise Centrum (FEC) en de Zorg- en Veiligheidshuizen (ZVH’s) een heldere wettelijke basis om gegevens te delen en gezamenlijk te verwerken. Dit betekent concreet:

• Een wettelijke basis voor samenwerking: gegevens kunnen gedeeld en verwerkt worden binnen samenwerkingsverbanden zonder onnodige juridische drempels;
• Strikte waarborgen voor privacy: persoonsgegevens mogen alleen worden verwerkt voor doelen van zwaarwegend algemeen belang, zoals de bestrijding van fraude en de bescherming van de openbare orde en veiligheid;
• Toezicht en controle: samenwerkingsverbanden worden verplicht een rechtmatigheidsadviescommissie in te stellen en periodiek privacy-audits uit te voeren; en
• Beperkte bewaartermijn: gegevens moeten vernietigd of geanonimiseerd worden zodra ze niet langer noodzakelijk zijn, met een maximale bewaartermijn van vijf jaar.

Deze nieuwe werkwijze moet ervoor zorgen dat de opsporing van georganiseerde criminaliteit, fraude en ondermijning aanzienlijk wordt verbeterd.

Welke impact heeft de WGS in de praktijk?

De WGS maakt het mogelijk om sneller en effectiever te handelen bij complexe criminaliteitszaken. Dit heeft verschillende voordelen:

• Criminele netwerken kunnen sneller worden opgespoord, omdat informatie uit verschillende bronnen direct gecombineerd en geanalyseerd kan worden;
• De samenwerking tussen overheidsinstanties en private partijen wordt versterkt, waardoor bijvoorbeeld witwaspraktijken beter kunnen worden blootgelegd; en
• Er komt een steviger juridisch kader, waardoor samenwerkingsverbanden niet langer vastlopen in juridische vraagstukken rondom gegevensdeling.

Tegelijkertijd blijft de wet onder de loep liggen. Experts benadrukken dat de uitvoering zorgvuldig moet gebeuren, zodat de balans tussen veiligheid en privacy gewaarborgd blijft. Een te brede interpretatie van de wet zou kunnen leiden tot te ruime gegevensverwerking en dat moet worden voorkomen.

Conclusie: een nieuwe fase voor de bestrijding van criminaliteit

Met de inwerkingtreding van de WGS breekt een nieuwe fase aan in de strijd tegen georganiseerde misdaad en fraude. De wet geeft samenwerkingsverbanden de wettelijke middelen die ze nodig hebben om effectiever op te treden, zonder telkens tegen juridische obstakels aan te lopen.

Nu de WGS daadwerkelijk in werking treedt, is het afwachten hoe de uitvoering in de praktijk zal verlopen. Zullen de waarborgen voor privacy voldoende zijn? Hoe zal de samenwerking tussen publieke en private partijen verlopen? En welke impact heeft de wet op de effectiviteit van criminaliteitsbestrijding?

De komende tijd zal uitwijzen of de WGS daadwerkelijk de gamechanger wordt die het belooft te zijn. Wat vaststaat, is dat de aanpak van georganiseerde misdaad vanaf 1 maart 2025 een stuk krachtiger wordt.